W związku z tym, iż doszły do nas liczne pytania na temat wydanego wcześniej przez nas oświadczenia chcielibyśmy w prostych słowach odpowiedzieć czym jest wotum zaufania oraz jakie są konsekwencje jego nieudzielenia wójtowi, burmistrzowi czy prezydentowi miasta.
Na początek może troszkę historii. 8 marca 1990 roku został wprowadzony do przepisów ustawy o samorządzie gminnym nowy instrument prawny umożliwiający radzie gminy (w gminach miejskich rada gminy jest tożsama z radą miasta) wyrażenie oceny pracy wójta, burmistrza czy prezydenta miasta. Tym instrumentem jest właśnie wotum zaufania.
Jest to konsekwencja oceny przez radę gminy przygotowanego i przedstawionego raportu o stanie gminy, nad którym następnie jest przeprowadzona debata, po której następuje głosowanie nad udzieleniem gospodarzowi gminy wotum zaufania. Uchwałę o udzieleniu wotum zaufania rada gminy podejmuje bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady gminy. Bezwzględna liczba głosów to „pierwsza liczba naturalna przewyższająca połowę ważnie oddanych głosów”, czyli w prostszych słowach „więcej niż pół”. Z dokładnie taką sytuacją spotykamy się w Wodzisławiu. Rada miasta nie udzieliła Prezydentowi wotum zaufania za rok 2019 liczbą głosów 11 do 10.
Przejdźmy teraz do konsekwencji jakie wynikają z takiej decyzji. Warto jednak nadmienić, iż konsekwencje te na szczeblu gminnym są odmienne od tych na szczeblach powiatowym czy wojewódzkim. W przypadku zarządu powiatu i zarządu województwa nawet jednorazowe nieudzielenie wotum zaufania jest równoznaczne ze złożeniem wniosku o odwołanie ocenianego w ten sposób organu wykonawczego. Jednak w gminie przepisy te są nieco odmienne. Dzieje się tak ponieważ osoba pełniąca funkcję wójta, burmistrza czy prezydenta miasta jest wybierana w wyborach bezpośrednich – każdy mieszkaniec danej gminy może zagłosować na jednego z kandydatów w dniu wyborów. Na szczeblu powiatu i województwa możemy jedynie wybierać przedstawicieli odpowiednio do rady powiatu i sejmiku województwa – nie mamy bezpośredniego wpływu na to kto będzie zarządcą danego powiatu czy województwa.
Powstaje więc pytanie czy w ogóle jest możliwe zainicjowanie procedury przeprowadzenia referendum w sprawie odwołania wójta, burmistrza czy prezydenta miasta? Jak się okazuje tak, jednakże aby to było możliwe niezbędne jest nieudzielenie wotum zaufania w dwóch kolejnych latach. Wtedy rada gminy może, ale nie musi podjąć uchwałę o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania danego organu wykonawczego. Decyzja w tym zakresie pozostawiona jest do jej samodzielnego uznania. Jednakże musi ona być podjęta nie wcześniej niż po upływie 14 dni od dnia podjęcia uchwały o nieudzielenie wójtowi wotum zaufania. Uchwałę tę rada gminy podejmuje bezwzględną większością głosów w głosowaniu imiennym (a więc niejawnym z imiennym wykazem głosowania poszczególnych radnych!).
W przypadku, gdy rada gminy nie podejmie uchwały o przeprowadzeniu referendum nieudzielenie wotum zaufania nie ma żadnych poważniejszych konsekwencji. W momencie jednak gdy taka uchwała zostanie przyjęta następuje referendum w danej gminie, w którym mieszkańcy mogą zadecydować czy są przeciw czy za odwołaniem urzędującego gospodarza miasta. Aby referendum to było ważne musi w nim wziąć udział przynajmniej 60% osób biorących udział w wyborach, w których dany wójt, burmistrz czy prezydent miasta został wyłoniony. Warto tu podkreślić, że nie chodzi tutaj o 60% mieszkańców danej gminy, tylko 60% osób które brały udział w głosowaniu kilka lat wcześniej. Przykładowo, gdyby rada miasta w Wodzisławiu Śląskim zdecydowałaby się na rozpisanie referendum o odwołanie obecnie urzędującego Prezydenta Miasta – Mieczysława Kiecę, byłoby ono ważne, jeśli wzięło by w nim udział co najmniej 11627 mieszkańców miasta, gdyż w 2018 roku w wyborach wzięło udział 19377 osób. Jeśli tyle osób nie poszłoby zagłosować referendum uznaje się za nieważne. Kolejną ważną kwestią jest sam wynik głosowania (oczywiście tylko w przypadku gdy referendum jest ważne). Jeśli mieszkańcy zadecydowaliby o odwołaniu urzędującego gospodarza gminy następuje głosowanie już na konkretnych kandydatów, z zastrzeżeniem, iż odwołany wójt, burmistrz czy prezydent nie może w nim wziąć udziału. W przypadku odmiennego od rady gminy zdania mieszkańców, następuje rozwiązanie rady gminy i ponowne wybory.
Jak widać przepisy odnośnie wotum zaufania i idące za nim konsekwencje są dość skomplikowane i bardzo wiele czynników musiałoby zostać spełnionych aby odwołać danego gospodarza gminy. W zdecydowanej większości przypadków jest to jedynie opinia na temat sprawowania urzędu wójta, burmistrza czy prezydenta.